Adolescence – een politiek pamflet

Hypes; daar zijn we allemaal gevoelig voor. Opgezwolle rapt het al: "schitterend, dit is het land van de rages, van de hypes/met z'n allen derboven op, komop daar gaan we/tot en met volgende week dan hebben we het wel weer gehad/dan kunnen we weer rustig verder met de klisma's van Patty Brard". En natuurlijk denken we, individuen die we zijn, dat hypes iets voor anderen is, niet voor onszelf, maar zoals René Girard ons al leert: we hebben allemaal last van mimetische begeerte, of we nu willen of niet.

Adolescence is zo'n hype. In wirwar van series van duizend -en een streamingdiensten waarin alles willekeurig wordt en verdrinkt in het enorme aanbod, is er soms een serie die er uit weet te springen. Die een soort van viraal gaat. Nu zegt dat niet perse iets over de kwaliteit van de serie – smaak is eerder niet democratisch en hoe meer democratie, hoe lager de kwaliteit. Maar het zegt wel iets over de inhoud, over de tijd waarin we leven, of waarom het mensen weet te raken.

Toevalligerwijze, zo lijkt het althans, zijn het vooral series over moordenaars, psychopaten en criminelen die het goed doen. Waarom dat is, is voer voor psychologen, maar het is nu eenmaal wat het is.

Goed. Moord dus. Zo ook met Adolescense: een jongen van 13, Owen Cooper, wordt beschuldigd van de moord op een klasgenootje. In vier afleveringen, iedere aflevering is in een shot opgenomen, krijgen we een impressie van de zaak. Niet chronologisch of en toen en toen en toen, in vier afleveringen worden andere aspecten belicht in real time: dus een uur in onze tijd en een uur in de aflevering corresponderen met elkaar.

De serie opent met de inval in een eengezinswoning in Engeland, vlakbij Liverpool. Met woest geweld dringen de agenten binnen alsof ze Pablo Escobar arresteren, dwingen het gezin op de grond te liggen en stormen naar de slaapkamer van het 13 jarige jongetje dat schrikt, huilt en in zijn broek plast. (Ik had het daar waarschijnlijk niet bij gelaten). Hij wordt gearresteerd, meegenomen naar het bureau, waar hij later ondervraagd zal worden in bijzijn van zijn vader (Stephen Graham, bekend van Snatch en de man die Al Pacino aanviel in The Irishman). Hij zweert het niet gedaan te hebben, de overweldigende politiemacht in zijn huis impliceert dat er dusdanig veel bewijs is, dat er nog weinig twijfel over bestaat.

De kijker weet het niet.

Aflevering 2 volgen we de inspecteur, gespeeld door Ashley Walters, op de school van Owen waar het vriendinnetje van het slachtoffer aan bod komt, waar vriendjes van Owen schuldig rondlopen, waar leerlingen ongedisciplineerd zijn, waar er gepest en getreiterd wordt en waar, toevallig, óók de zoon van de luitenant naar school gaat en gepest en getreiterd wordt. Dachten ze in aflevering een nog dat het slachtoffer en vermeende dader bevriend waren, hier leren ze dat de teksten die zij lazen op het Instagram-account van Owen, geschreven door het slachtoffer, geen vriendschappelijke teksten waren maar van pesterige aard: dat hij een incel was, geen vrouwen zou kunnen krijgen, de 80-20 regel (80% van de meisjes valt op 20% van de mannen) etc. etc.

Owen werd gepest, getreiterd, en was sterk beïnvloed door de Alt Right en dan met name Andrew Tate, komen we achter.

Ondertussen, en dit is van belang, ontdekken we dat de luitenant en zijn zoon geen goede band hebben, want, zo zegt de zoon, zijn vader is alleen maar aan het werk of in de sportschool.

Welke kant zou de serie opgaan?

Aflevering 3 bevinden we ons met een psycholoog en Owen in een kamer: een uur lang. Weer een shot. Beknellend, benauwend, naar de strot grijpend soms. Was Owen in aflevering 1 nog een in zijn broek plassende 13-jarige, hier zien we een andere kant van hem. Soms een kort lontje, eergevoelig, trots, intelligent, analyserend. De thematiek die in aflevering 2 omhoog kwam, wordt hier verder uitgediept: mannelijkheid. Hoe was zijn vader? Ja, een man met een drift, soms een kort lontje, ja, hij heeft een keer in woede een schuurtje gesloopt, maar hij heeft de kinderen niets aan gedaan.

De psycholoog, zo zegt Owen, manipuleert, en dat is ook zo. En steeds komt ze terug op die vader, op de vraag wat mannelijkheid is: ze gaan naar de pub, houden van sport, maar, zegt ze een paar keer, hij sloopte ook een schuurtje.

Pijnlijk was wel dat Owen vertelde dat als hij moest voetballen van zijn vader, wat hij eigenlijk niet leuk vond en waar hij niet goed in was, dat als hij een fout maakte, zijn vader wegkeek. Afwijzend, vernederend, zoiets.

De psycholoog blijft ondertussen met een stalen gezicht hem ondervragen, tot hij er wanhopig van wordt. Koud, afstandelijk, onaanraakbaar en enorm arrogant ongenaakbaar zit ze tegenover hem, tot hij driftig wordt; omdat hijzelf in het geding is, schaamte, schuld, maar ook door haar koudheid. Contact maakt ze niet met hem.

Aflevering 3 maakt twee fouten: het maakt van Owen toch een lichtelijk psychopatisch jongetje, en het laat de psycholoog veel te oordelend optreden: dat wij als kijker maar wel even weten dat hier een complex van mannelijkheid speelt.

Aflevering 4 bevinden we ons, 13 maanden later inmiddels, bij de ouders thuis. De vader komt beneden, moeder maakt het ontbijt, hij is 50 geworden. Gelukkig lijken ze bijna, alsof hun zoon niet al 13 maanden gevangen zit. Dan komt hun dochter, de oudere zus van Owen, naar beneden en vraagt of ze weten wat er op de autobus is gespoten? Buiten zien ze "pedoviel" staan. De vader wordt driftig, de moeder verdrietig, nooit worden ze nog met rust gelaten.

Hier vindt de mooiste scene van de serie plaats: ze stappen in de auto om naar de bouwmarkt te rijden om iets te vinden tegen de verf op de auto. Van spanning, ruzie, angst, verdriet, bewegen met het tragische gezin maar naar hoe ze harmonie proberen te vinden, toch iets van de dag te maken, en aan het eind van de autorit lachen ze weer, en wij lachen met hen mee.

In de bouwmarkt gaat het weer mis; een medewerker herkent de vader en fluistert hem toe dat hij aan de kant staat van zijn zoon, geïmpliceerd wordt hier dat hij onderdeel is is van een rechtse manosfeer die onnadenkend voor elkaar opkomt, ondanks de bewijzen die er eventueel zouden zijn.

De vader draait weer door, driftig als hij kan zijn. De familie komt thuis. De ouders, met slecht nieuws, zitten samen op hun bed. Afstand, conflict, ze raken elkaar kwijt, vinden elkaar weer, en dan gaat het weer over de vader: zijn zoon hield zo van tekenen, maar hij wilde hem op voetbal doen om hem te verharden, toen dat niet werkte, op boksen, maar dat werkte ook niet. En uiteindelijk ging het goed lopen met zijn zaak en was hij veel van huis, van 6 's ochtends tot 8 's avonds: hij had er meer moeten zijn. En hij had het toch goed gedaan? Hij werd mishandeld door zijn vader, had dat tenminste nooit gedaan – alsof dat het hoogst haalbare was.

Analyse

De serie bevat sterke momenten, mooi camerawerk, alles in een shot en werkelijke tijd is beklemmend, het voelt alsof we heimelijke getuigen zijn van het leven van die mensen. Maar; uiteindelijk wantrouw ik de serie want ze is minder oprecht dan ze doet lijken.

Het is geen oprechte analyse van de moord, van de situatie, van wat er mis kan zijn bij een 13 jarig jongetje of in een familiedynamiek of wat pesten is, de serie is een serie over en een aanklacht op mannelijkheid. In een mooi jasje, dat wel, maar het past bij zoveel andere dingen die Netflix al een jaar of zeven uitbrengt: een politieke agenda, verbloemd als entertainment.

Ik merkte dat de serie me irriteerde. Dat kan gebeuren, dat is niet erg. Ik merkte ook dat ik de irritatie ging bevragen.

Ik geloof in toxische masculiniteit, in giftige mannelijkheid, misschien zelfs in intergenerationele giftige mannelijkheid. Ook geloof dat ik dat ouders met opvoeden fouten maken, met de beste wil van de wereld, die vernietigend kunnen zijn voor de leefwereld van het kind. Dat is allemaal waar.

Toen ik jong was, groep 3 zat ik, kreeg ik het uittenue van Ajax: grijs, wit en rood en door het hele tenue heen de beeltenis van Ajax (de moderne, die nu alweer verdwenen is). Trots als een pauw, en dat deden we op school, trok ik hem aan. Op school aangekomen, stond de leider van de klas, jaloers begon hij mij uit te lachen en met hem de gehele klas. Verdrietig (eufemistisch voor huilend), liep ik van het schoolplan af. De reactie van mijn moeder: stel je niet aan, terug naar school jij.

Of: mijn vader, lieve man maar ook een kind van zijn tijd, als ik in elkaar was geslagen op school, stelde vooral de vraag waarom ik niet de eerste had uitgedeeld.

Ook hij had, net als de vader in de serie, een kort lontje. Nee, ik heb hem nooit een schuur zien slopen, noch heeft hij mij ooit iets aan gedaan, maar het korte lontje kon wel spanning met zich meebrengen. Des te meer omdat mijn broer en zus dit van hem over hadden genomen.

Opgroeien voor iemand die, denk ik, net iets gevoeliger was in zo een omgeving, was soms lastig, hardvochtig, eenzaam.

Tegelijkertijd: hadden mijn ouders alles moeten voeden? Medeleven moeten tonen? Ik heb er ook veel van geleerd, dat het soms goed is om je te verharden, dat er een onderscheid is tussen reëel verdrietig en onterecht verdriet, dat er zoiets is als een objectieve grens en een subjectieve grens en dat die niet altijd samengaan, dat je voor jezelf moet zorgen en klaar moet staan.

Daarbij: mijn vader werkte hard en veel, was altijd betrouwbaar, zorgde voor zijn gezin, kwam op zaterdag altijd kijken bij onze sporten – en moedigde ons dan aan, iets dat ik slecht trok, maar hij deed het wel –, had humor, deed zijn best om zijn gepieker over zijn zaak buitenshuis te houden en er voor ons te zijn – en mijn moeder evenzo, tuurlijk waren ze soms kort door de bocht, maar ze hadden vier kinderen groot te brengen, en misten daarin inderdaad weleens onderscheid te maken tussen de behoeften van ieder kind, ken 'beure, nietwaar? Dat is wat het ouderschap nu eenmaal inhoudt.

Zoals Philip Larkin dicht:

They fuck you up, your mum and dad.   

    They may not mean to, but they do.   

They fill you with the faults they had

    And add some extra, just for you.

But they were fucked up in their turn

    By fools in old-style hats and coats,   

Who half the time were soppy-stern

    And half at one another’s throats.

Man hands on misery to man.

    It deepens like a coastal shelf.

Get out as early as you can,

    And don’t have any kids yourself.

Dus wat is dan giftige mannelijkheid? Daarbij: het dorp waar ik opgroeide, ja, mannen praatten daar niet over hun emoties (van veel van hen denk ik ook dat ze niet die gewoon niet echt hadden, sommige mensen hebben nu eenmaal een minder diepe beleving van de wereld om hen heen), ja, vechten werd als eervol gezien, en ja, drugs werd veel gebruikt – omdat ze dan misschien wel durfden te verzachten, eerlijk durfden te zijn?

De serie legt de nadruk teveel op de vader, alsof hij, door zijn vaderlijke eigenschappen (hard werken, veel van huis weg, een kort lontje, liefde voor sport) en misschien doordat hij harder was dan zijn gevoelige zoon en dat niet helemaal wist te voeden, toch op enige manier schuld had aan het handelen van zijn zoon. Natuurlijk, de serie plaatst het in bredere context – pesten, social media, internet, Andrew Tate –, maar in de kern, en dat zien we ook bij de inspecteur en zijn zoon, zegt de serie: als de vader niet doet wat 'ie moet doen – volledig intunen op het karakter van zijn zoon, dat voeden, er zijn etc. etc. –, wie weet wat er dan gebeuren kan.

Maar vaderschap is ook: je zoon klaarmaken voor de wereld, hem plichtsgevoel bijbrengen, hardheid soms, de regels, de wet, het Oude Testament, zeg maar, terwijl moederschap meer genade is, zachtmoedigheid, het Nieuwe Testament, zeg maar.

Als de vader dus gefaald heeft omdat hij veel werkte, omdat hij zijn zoon bepaalde waarden – die heel gewoon zijn voor working class Engeland – mee wil geven, en zo op enige manier schuldig is aan de moord, dan is dat gewoon onzin.

Tegelijkertijd: femicide is een probleem, en er zijn ook daadwerkelijk ontwikkelingen gaan die schrikbarend en zijn en waar we iets mee moeten. Ik denk alleen niet dat die ontwikkelingen plaatsen in de moord van een 13 jarig meisje door een 13 jarig jongetje, zinvol zijn.

Het is veel te vergezocht dat een jongen van 13 een meisje vermoord omdat ze hem niet leuk vindt en een incel noemt.

De serie is geïnspireerd door toenemende knife crime in Engeland, zeggen de makers. Gek genoeg gebeurt dat tussen bendes en jongens onderling, en heeft dat niet met femicide te maken. Waarom ze daar dan geen serie over hebben gemaakt, en laten zien hoe giftige mannelijkheid in zulke groepen zwakke individuen over een grens kunnen jagen, dat weet ik niet goed.

Ofwel je wilt een serie maken over knife crime – maar dit is helemaal niet het type knife crime dat plaatsheeft in Engeland, ofwel je wilt een serie maken een 13 jarig jongen dat last heeft van psychopathische trekjes en een moord pleegt, ofwel je wilt een serie maken over complexe familiedynamieken en verschillen vader en zoon, ofwel je wilt een serie maken over radicalisering van jongens ten opzichte van meisjes (waar ik overigens niet in geloof), dat zijn allemaal valide onderwerpen. Maar in Adolescense hebben ze van alles willen doen, en sommige dingen zijn ze écht in geslaagd, maar uiteindelijk draagt de keizer toch te weinig kleren om alle eer die de serie ontvangt te rechtvaardigen.