Donnie Brasco – de enige vriendschap in de maffia

Het alledaagse leven van een lid van de maffia onder aan de keten is niet heel veel anders dan supermarktbediende zijn: je staat op, gaat naar je werk, verdient te weinig terwijl mensen boven jou wel rijk worden; het enige verschil is dat je hier iemand zo nu en dan moet vermoorden. Iets waar je als supermarktbediende alleen maar van kunt dromen.

Richt The Godfather zich op de elite van de maffia, zien we in Donnie Brasco de andere kant van die wereld. De talloze soldaten, op zoek naar geld alles pakken wat e tegenkomen, tot het openbreken van parkeermeters aan toe. Alles is nodig. Maar daarover later meer.

In Donnie Brasco gaat FBI-agent Joe Pistone (Johnny Depp) undercover in de wereld van de Amerikaans-Italiaanse maffia in New York. Onder naam Donnie Brasco, Don the jewler, zo genoemd omdat hij in juwelen handelt, weet hij te infiltreren in de Bonnano Family (een van de vijf maffiafamilies van New York). Via Lefty, gespeeld door, eindelijk, een ingetogen Al Pacino, ontdekt hij eind jaren '70 hoe de maffia werkt. Welke codes ze hebben, hun taalgebruik, hun organisatie: het zal de eerste grote klap blijken te zijn voor een wereld die op zijn laatste voeten loopt en een 15 jaar later echt ten onder al gaan.

Lefty is een maffioso op leeftijd. Naïef in dat hij, zo zegt hij, de maffia ziet als zijn echte familie. Hij gelooft in "this thing of ours", the cosa nostra, de maffia. Ze zijn meer familie van hem dan zijn zoon en zijn vrouw. Nu is dat ook niet vreemd misschien, gezien die laatste een "good for nothing junkie" is. Een klassieke man, trouw, loyaal, werkaam voor een bedrijf waarvan hij denkt dat ze net zo loyaal zijn aan hem als hij aan hen. Ooit was dat misschien zo, daar verschillen de meningen over. Maar de maffia in de tijd van Donnie Brasco, eind jaren '70, is een geldmachine geworden. Het enige wat er toe doet is wat je verdient. Codes, regels, niets doet ertoe: geld, dat is allesbepalend.

En geld, dat heeft Lefty niet. Ja, hij verdient hier en daar wat, maar door zijn gokschulden heeft hij zelf in ieder geval niets opgebouwd. Ondertussen heeft hij ook nog "cancer in the prick". Het is hem allemaal niet gelukt, zeg maar. Dat hij vatbaar is voor de infiltrant Joe Pistone is dan ook te begrijpen.

Mentor zijn, daar zit voor hem nog een waarde in. Een pneumatisch pact. Zoals God pas God is als hij Adam het leven inblaast, is Lefty pas weer iemand op het moment dat hij Joe Pistone als Donnie Brasco inwijdt in het leven en de codes van de maffia. Hij komt zo weer tot leven.

Noodzakelijk met name wanneer hij ontdekt dat zijn vriend, Sonny Black (gespeeld door Michael Madsen, u weet wel, die van dat dansje in Reservoir Dogs), capo is geworden en daarmee zijn baas.

Kort iets over de structuur: iedere maffiafamilie, New York heeft er vijf maar er zijn ook andere families buiten New York en aan het hoofd van alle families staat de commissie. Dat zijn de belangrijkste bazen. Per familie is er een baas. Die heeft een consligiere, adviseur, en een onderbaas. Daaronder staan zogenaamde capo's die ieder weer een groep soldaten aansturen. Cap en zijn soldaten worden een crew genoemd. En zoals in alle organisaties: het geld gaat omhoog, de opdrachten naar beneden. Soldaten geven aan de capo, die moet weer geld aan de onderbaas geven etc. etc.

Sonny Black wordt dus van soldaat tot capo. Daarmee verandert de hele dynamiek. Van hem wordt immers verwacht dat hij 50.000 dollar per week verdient voor de mensen boven hem. En vergeet niet: het is 1979. Nu zou dat ongeveer twee ton zijn. Stressvol. Met name aangezien we niet echt van een veilige werksfeer kunnen spreken: presteer je niet, maak je een fout, beledig je iemand, voor je het weet word je omgelegd.

En wie moeten dat geld verdienen voor Sonny? Inderdaad: zijn soldaten, waaronder Lefty. Steeds meer verbitterd, zet hij al zijn geld op Donnie Brasco en een nieuwe opdracht in Florida, waar óók een undercover-agent werkzaam is. Van aanzienlijk mindere kwaliteit. Lefty hoopt daar, zonder Sonny Black, een nieuw leven te bouwen. "Out here, a guy like me, could sit at the table with the boss." Lefty had zo graag méér gewild.

Donnie heeft ondertussen nog een gezin thuis. Zijn vrouw weet dat hij voor de FBI werkt en undercover is, maar meer macht ze niet weten. Zij staat er alleen voor met hun twee jonge dochters. Zes jaar lang moet ze het alleen zien te rooien. Soms komt Donnie thuis, maar dan verdwijnt hij weer maanden. Ze weet niet waar hij is, wat hij doet. Hoezeer ze het ook probeert, overduidelijk dat dat huwelijk onder druk staat. Hij wilde dit doen. Zij niet. En ondertussen merkt ze dat hij verandert: hij praat anders, vloekt meer, kleedt zich anders.

Misschien vond Donnie het ook wel aantrekkelijk. Dat leven. Maar vooral zag hij, zo zegt Joe Pistone ook in een podcast, hoe treurig het was. Glamour was er bijna niet te vinden. Veel gerook, gepraat, gewacht en ondertussen uitbarstingen van geweld. Iedere familie is toch een verzameling van meer of minder onberekenbare psychopaten.

Maffiafilms, de slechte, gaan over geweld. De minder slechte over macht. De goede maffiafilms gaan over iets anders, net als dat goede oorlogsfilms niet over de oorlog gaan. Donnie Brasco is een film over verbittering, ouderdom, eenzaamheid, en vriendschap. Donnie en Lefty, hun band staat centraal in deze film. De verdrietige, teleurgestelde Lefty en de zoveel verbergende Donnie die gaandeweg steeds meer om deze gangster gaat geven. In een ander leven waren ze misschien ook wel vrienden geweest. Al had dat hem helemaal niet kunnen voorzien in de financiën voor zijn gokverslaving.

Door Lefty centraal te zetten, laat Donnie Brasco het alledaagse leven van de maffia zien. Niet de mooie vrouwen, niet de bontjassen en al het geld, maar een man in een trainingspak met prostaatkanker, schulden, en de vraag waar het toch allemaal is misgegaan. Dit is de eerste film die dat deed. Maar later wordt dit gegeven nog veel dieper uitgewerkt in The Sopranos.

Goodfellas met al zijn glamour, de Godfather met al zijn codes; zij kennen nog een bepaalde romantiek, een gevoel: daar zou ik wel deel van willen zijn. Donnie Brasco is zo de maffiafilm die in alle kleurloosheid laat zien wat het maffialeven echt inhoudt voor 90% van de leden: parkeermeters kapot slaan voor de centen in de hoop op een grote vangst, die zelden komt.